Cyt.: Ciekawy film z okresu marca 1938 roku z nawiązania stosunków polsko - litewskich w marcu 1938 roku, po polskim ultimatum.
--------------
A zanim znów pojawi się ktoś nauczający, o wstrętnej II RP, to proponuję lekturkę. Otóż międzywojenne stosunki z Litwą nie były łatwe, oczywiście, ale z obu stron. Najważniejszym tłem był spór o Wileńszczyznę. W 1921 roku w Suwałkach podpisano umowę o tymczasowej linii demarkacyjnej. Na jej mocy Wileńszczyzna znalazła się po stronie litewskiej. Rozwiązanie to było zgodne z przynależnością historyczną obszaru, jednak stało w sprzeczności z przyjętym w Wersalu kryterium etnicznym, gdyż jej mieszkańcami w przeważającej mierze była ludność polska. Litwini nie zgodzili się na plebiscyt, w związku z tym Żeligowski zajął miasto. Powstała tam Litwa Środkowa, na której przeprowadzono wybory do Sejmu Litwy Środkowej, który podjął decyzję o przyłączeniu się do Polski (a wojsk polskich już tam nie było).
Przez lata 20-te Litwa rządzona była przez stronnictwa proniemieckie i proradzieckie, a przede wszystkim antypolskie. Litwa wielokrotnie układała się przeciwko Polsce z ZSRR, zamykała polskie szkoły, odcinała dostęp towarów przez Niemen oraz utrzymywała stan wojny. Wszystko do czasu aż w 1927 roku w Lidze Narodów Piłsudski zapytał Voldemaras'a czy chce wojny, czy pokoju. Wobec odpowiedzi oczywistej, zakończono stan wojny i rozpoczęto pertraktacje pomiędzy Polską i Litwą. Do roku 1938 wzajemne polsko-litewskie napięcie w stosunkach utrzymywało się. W marcu na granicy miał miejsce incydent zbrojny, w wyniku którego śmierć poniósł żołnierz KOP-u. W związku z tym 17 marca rząd polski wystosował ultimatum do rządu litewskiego z żądaniem natychmiastowego nawiązania normalnych stosunków dyplomatycznych bez żadnych warunków wstępnych. Gen. Edward Rydz-Śmigły przybył do Wilna, wydano też stosowne zarządzenia wojskowe. W całej Polsce masowo organizowano manifestacje popierające politykę rządu, ich hasłem przewodnim stało się "Wodzu, prowadź nas na Kowno!". Na granicy polsko - litewskiej odbyła się koncentracja wojska i lotnictwa. Ultimatum spotkało się ze zdecydowaną reakcją ZSRR, który wyraził swój brak akceptacji dla tego typu działań podejmowanych przez Polaków. Przypomnę, że ZSRR przez 20 lat prowokował Litwę do konfliktu z Polską. Spotkało się to też z nieprzychylnym nastawieniem Francji i innych państw zachodnich. 19 marca rząd Litwy przyjął żądania, co pozwoliło unormować stosunki. Prawdziwym tłem całej akcji była jednak chęć porozumienia środowisk litewskich pragnących normalizacji w relacjach z rządem polskim, nie będących jednak w stanie przezwyciężać silnie antypolskiego nastawienia w rządzie własnego kraju.
------
Ciekawostka: 17 marca 1938 roku większość PZL 23 Karaś odleciała na lotniska w Wilnie i Lidzie w trybie alarmowym, w związku z kryzysem polsko - litewskim. Akcja zakończyła się demonstracyjnym przelotem 108 Karasi wzdłuż granicy z Litwą.
